Η μουσική, ένα φάρμακο.
Πολλά και διάφορα είναι τα μέσα που έχουν υποδείξει οι φιλόσοφοι και οι γιατροί, για να αλαφρώνουν μια καρδιά γεμάτη λύπη, για να σκορπίζουν τις μόνιμες και ριζωμένες σκέψεις και ανησυχίες, που τόσο βλάπτουν στην αρρώστια αυτή. Αλλά, κατά την κρίση μου, δεν είναι κάτι τόσο άμεσο και τόσο αποτελεσματικό και τόσο πρόσφορο, όσο μια κούπα δυνατό ποτό, το κέφι, η μουσική και η εύθυμη παρέα.Το κρασί και η μουσική ευφραίνουν την καρδιά. Ο Ραζί, ο Αλτομάρε, ο Μοντάλτου, ο Φιτσίνο και ο Βιτόρι επιδοκιμάζουν τη μουσική σχεδόν υπερβαλλόντως, ο Τζακίνι την ονομάζει φάρμακο παντοδύναμο, ο Φέλντε λέει πως είναι κάτι εξόχως θαυμαστό,που πρέπει ναεκτιμούμε, αφού μπορεί να ηρεμήσει το μυαλό και να καταλαγιάσει τα θυελλώδη πάθη του. Η μουσική είναι το φάρμακο στη λυπημένη διάθεση, το βροντερό κανόνι που χτυπά τα τείχη της μελαγχολίας, που ανασταίνει και ζωντανεύει την ψυχή,δεν ενεργεί μόνο στα αυτιά, δρα και στις αρτηρίες και στα πνεύματα, τα ζωτικά και ψυχικά, αναστηλώνοντας και κινητοποιώντας τη διάθεση.Αυτό το καταφέρνει και για τις πιο βαριές, κλειστές και πένθιμες ψυχές, διώχνει τη θλίψη με την ελαφράδα, κι όσο κι αν μες στις σκέψεις μας υπάρχουν σύννεφα και σκόνη κι οι έγνοιες έχουν κάνει κατακάθι,όλα τα διαλύει παντοδύναμη, και μάλιστα μέσα σε μια στιγμή. Φαιδρύνει την όψη, διώχνει τη βλοσυρότητα, φέρνει την ιλαρότητα, διαμορφώνει ήθη και τιθασεύει την οργή. Ο Αθηναίος τη θεωρεί απέραντο θησαυρό για όσους έχουν το χάρισμά της. Η λυπημένη καρδιά αναθαρρεύει σ’ έναν γλυκόηχο σκοπό...
...Γι’ αυτή τη θεία μουσική ο Κασσιόδωρος απαριθμεί και άλλες πολλές ιδιότητες: ότι δεν απαλλάσσει μόνο από τις πιο μεγάλες λύπες, αλλά αμβλύνει τους φόβους και τις ενοχές, εξημερώνει την αγριότητα, ανακουφίζει από το βάρος και φέρνει τη γαλήνη σε όσους την ακούν με προσοχή, σβήνει το μίσος και τη χολή, είτε είναι φωνητική είτε οργανική, με έγχορδα ή με πνευστά, που δεν τα κυβερνά η δεξιοτεχνία των χεριών, αλλά η πνοή, και τα λοιπά,γιατρεύει κάθε ανία και δυσφορία της ψυχής. Το επιβεβαιώνουν οι εργάτες που τραγουδούν την ώρα της δουλειάς και οι στρατιώτες, όταν τραβούνε για τη μάχη, που αν κάτι τους τρομάζει δεν είναι τόσο ο φόβος του θανάτου, όσο ο ήχος από τις σάλπιγγες,τα τύμπανα, τα πίφερα και κάθε τι ανάλογο που του εμφυσά ζωή η μουσική. Ο φόβος του θανάτου, όπως πληροφορεί ο Κηνσωρίνος, σκορπίζει με τη μουσική και το μωρό ησυχάζει με το νανούρισμα της νένας, πολλές φορές κι ο ήχος ξαφνικά μιας σάλπιγγας, οι κωδωνοκρουσίες, το σφύριγμα του αμαξά, ένα παιδί που λέει πρωί-πρωί στο δρόμο ένα τραγούδι αλλάζει, συνεφέρνει και ξαναζωντανεύει τον ταραγμένο άρρωστο,που δεν μπορεί να κλείσει μάτι μέσα στη νύχτα, και λοιπά. Με μια κουβέντα, η μουσική έχει μια τέτοια δύναμη, που σαγηνεύει την ψυχή, βασίλισσα των αισθήσεων, που με την ηδονή της (τι όλβια ίαση!) και τους χειροπιαστούς σκοπούς της ειρηνεύει την άπιαστη ψυχή μας και, δίχως να μιλά, ασκεί εξουσία στην ψυχή και την ξεκόβει από τον εαυτό της, τη βοηθά, την εξυψώνει, την εκτείνει. Ο Σκάλιγκερ βασίζει την εξήγησή του για τις συνέπειές της στο γεγονός ότι τα πνεύματα γύρω από την καρδιά δέχονται αυτό το τρεμιστό, παλλόμενο άκουσμα μέσα στο σώμα και συνωθούνται και αναδεύονται ή όπως υποθέτουν κάποιοι: ο νους, καθώς έχει πλαστεί με τρόπο αρμονικό, διεγείρεται στο άκουσμα των ήχων της. Και δεν επηρεάζονται έτσι μόνο οι άνθρωποι, αλλά σχεδόν το κάθε πλάσμα. Γνωρίζεις την ιστορία του Γαλάτη Ηρακλή, του Ορφέα και του Αμφίωνα (μακάριες ψυχές τις λέει ο Οβίδιος), που είχαν τη δύναμη και βράχους να κινούν μονάχα με τον ήχο από την λύρα τους, και τα λοιπά, με τον αυλό τους να κάνουν τα ξύλα και τις πέτρες, αγρίμια κι άλλα ζώα να χορεύουν: το σκύλο και το λαγό,το λύκο και το αρνί, το αρνί πήγε και κούρνιασε πλάι στο λύκο, κι η φασαριόζα καρακάξα και το βραχνό κοράκι κι ο αετός του Δια,καθώς μας περιγράφει ο Φιλόστρατος, έχασκαν όλα εμπρός στον Ορφέα και δέντρα ξεριζώθηκαν και ήρθαν να ακούσουν,
το πεύκο έφερε αντάμα τη φίλη του τη βαλανιδιά.
Ο Αρίων έκανε τα ψάρια να τον ακολουθούν,που, όπως βεβαιώνει και η κοινή εμπειρία, αγγίζονται πολύ από τη μουσική. Όλα τα ωδικά πτηνά βρίσκουν σ’ αυτήν μεγάλη απόλαυση, και πιο πολύ τα αηδόνια, αν πρέπει να πιστέψουμε τον Καλκανίνι και ανάμεσα σε άλλα οι μέλισσες, που, ακόμα κι αν πετάνε μακριά, όταν κάποιο κουδούνισμα ακουστεί, βραδύνοντας μένουν πιο πίσω. Τα αρσενικά ελάφια, οι ελαφίνες, τα άλογα,τα σκυλιά, οι αρκούδες έλκονται ιδιαίτερα και οι ελέφαντες, προσθέτει ο Αγκρίπα. Στη Λυδία, στη μέση κάποιας λίμνης, υπάρχουν κάτι πλωτά νησάκια (αν θέλεις,το πιστεύεις) που, αν ακούσουν μουσική, λικνίζονται.
Αλλά, αφήνοντας τους αίνους και τους πανηγυρικούς για τη θεόπνευστη μουσική, θα περιοριστώ στο θέμα μου: εκτός από την εξαιρετική της δύναμη να διώχνει πολλές άλλες αρρώστιες,είναι φάρμακο δραστικό για την απελπισία και τη μελαγχολία και κάνει πέρα ακόμα και τον διάβολο. Ο Κάνος, Ρόδιος αυλητής που βρίσκουμε στον Φιλόστρατο, όταν ο Απόλλωνας έδειξε περιέργεια να μάθει τι ήταν ικανός να κάνει με τον αυλό του, απάντησε ότι μπορούσε να δώσει σε κάποιον μελαγχολικό χαρά και να προσφέρει ακόμη μεγαλύτερη σε όποιον ήταν χαρούμενος, να κάνει τον ερωτευμένο να είναι πιο ερωτευμένος, τον ευλαβή ευλαβέστερο. Ο Θηβαίος Ισμηνίας και ο Κένταυρος Χείρων λέγεται ότι μόνο δια της μουσικής θεράπευσαν και αυτήν και άλλες πολλές αρρώστιες όπως γιατρεύονται και σήμερα όσοι, λέει ο Μποντέν, δεινοπαθούν με τον τρελοχορό του Αγίου Βίτου. Ο μουσικός Τιμόθεος έκανε τον Αλέξανδρο να παρατάει το φαί και να αναπηδά (όπως στην ιστορία με τον Καλόγερο και το Παιδί) γι’ αυτό και ο Αυγουστίνος εξαίρει τον Τιμόθεο. Ποιος δεν γνωρίζει ότι η άρπα του Δαβίδ έδιωξε τα δαιμόνια από τον βασιλιά Σαούλ; Και ο Ελισαίος, όταν τον πίεσαν οι φορτικοί εκείνοι βασιλείς, φώναξε έναν πλανόδιο μουσικό, κι όταν εκείνος έπαιζε,τον άγγιξε το χέρι του Κυρίου. Ο Κηνσωρίνος αναφέρει πως ο Ασκληπιάδης ο γιατρόςβοήθησε με αυτό τον τρόπο πολλούς που είχαν λωλαθεί, μυαλά που είχε σαλέψει η φρενίτιδα. Ο Φέλντε δίνει πλήθος παραδείγματα: πως ο Κλεινίας και ο Εμπεδοκλής γιάτρεψαν κάποιους που είχαν βαριάς μορφής μελαγχολία και κάποιους που είχαν τρελαθεί με τη βοήθεια της μουσικής.Και επειδή η μουσική διαθέτει αυτές τις εξαίσιες ικανότητες, ίσως γι’ αυτό ο Όμηρος παρουσιάζει τον Φήμιο να παίζει και τις Μούσες να τραγουδούν στα θεϊκά συμπόσια. Ο Αριστοτέλης και ο Πλάτωνας την έχουν σε μεγάλη εκτίμηση, όπως και όλοι οι πολιτειολόγοι. Οι Έλληνες και οι Ρωμαίοι αγλάισαν τη μουσική, ορίζοντάς την ως μια από τις ελευθέριες μαθήσεις, αν και στις μέρες μας έχει εμπορευματοποιηθεί. Όλες οι πολιτείες την αποδέχονται, ο Γναίος Μάνλιος Βούλσων (όπως αναφέρει ο Λίβιος) έφερε πρώτος από την Ασία στη Ρώμη ψάλτριες, σαμβυκίστριες, γελωτοποιούς και κάθε είδους μουσική για τις γιορτές τους. Ηγεμόνες και αυτοκράτορες και πρόσωπα ισχυρά τη συντηρούν και την υποστηρίζουν στις αυλές τους, χωρίς μουσική δεν κάνεις κέφι. Ο Σερ Τόμας Μόρ, στην απόλυτα ουτοπική κοινότητά του, επιτρέπει τη μουσική ως συνοδεία σε κάθε γεύμα, και μάλιστα καθ’όλη τη διάρκεια, σε κάθε κατηγορία ανθρώπων. Για τον Επίκτητο, ένα βουβό τραπέζι είναι κανονικό παχνί, ένα τραπέζι που παίζουν μουσικοί είναι ρουμπίνι δεμένο σε μαλαματένιο δαχτυλίδι και όπως είναι η σμαραγδένια σφραγιδόπετρα που είναι δεμένη σε χρυσό, το ίδιο είναι και η μελωδία σε ένα ωραίο τραπέζι. Ο Λουδοβίκος ΙΑ’, όταν προσκάλεσε τον Εδουάρδο Δ’ στο Παρίσι, του μήνυσε ότι στο κύριο μέρος της διασκέδασής του θα άκουγε γλυκές φωνές παιδιών, ιωνικούς και λυδικούς σκοπούς, εξαίσια μουσική, θα είχε …, ενώ συμπλήρωνε ότι εξομολογητής του ήταν ο καρδινάλιος της Βουρβώνης, επιχείρημα σφόδρα πειστικό, ιδίως για έναν φιλήδονο άνθρωπο. Ο Λουκιανός, στο έργο του για το χορό, δεν ντρέπεται να ομολογεί ότι έβρισκε άπειρη ευχαρίστηση στο τραγούδι,στο χορό, στη μουσική, στη συντροφιά των γυναικών και σε παρόμοιες απολαύσεις: και μόνο αν τους άκουγες (λέει)να παίζουν μουσική και να χορεύουν, ξέρω πως θα σε ευχαριστούσε τόσο, που θα έμπαινες κι εσύ παρέα στο χορό και σίγουρα θα είχες μαγευτεί. Και ο Σκάλιγκερ προσφυώς ομολογεί: Γοητεύομαι απέραντα από τη μουσική και βλέπω με ξεχωριστή ευχαρίστηση τον κόσμο να χορεύει, αιχμαλωτίζομαι και σαγηνεύομαι από τη χάρη και την κομψότητα των ωραίων γυναικών, και είναι χαρά μου και μόνο να κάθομαι στη μέση, χωρίς να κάνω τίποτα. Ποιος νέος δεν το νιώθει; Και είναι κάτι που αποδέχονται και βοηθά πολύ τους περισσότερους και προπαντός εκείνον που υποφέρει από μελαγχολία, αρκεί πάντα η αρρώστια του να μην έχει την αρχική αιτία της εκεί και να μην αφορά κάποιον ανόητο ερωτόληπτο και ονειροπαρμένο,που όλη τη μέρα χοροπηδά αλλόφρων και το μυαλό του είναι στα ζίγκ, σε μαδριγάλια και σονέτα, για να υμνεί την αγαπητικιά του. Σε τέτοιες περιπτώσεις η μουσική είναι πολύ επικίνδυνη, όπως η σπιρουνιά σε αχαλίνωτο άλογο, που θα το κάνει να τρέξει στα τυφλά και να κοπεί η ανάσα του,γιατί η μουσική είναι φυτίλι του ερώτα,μαγεύει, όπως πιστεύει ο Μένανδρος, και όποιον έχει αυτού του είδους τη μελαγχολία μπορεί να τον τρελάνει, αφού ακόμα και μετά από μια εβδομάδα τα ζίγκ και τα χόρν-πάιπ, δεν ξεκολλούν από τα αυτιά του. Ο Πλάτωνας, γι’ αυτό, απαγορεύει τη μουσική και το κρασί σε όλους τους νέους, γιατί οι περισσότεροι είναι ερωτοπαθείς, για να μην πέσει η μια φωτιά πάνω στην άλλη.Πολλοί μελαγχολούν ακούγοντας μουσική, αλλά η μελαγχολία που προκαλεί είναι ηδονική,γι’ αυτό και για όσους έχουν μεγάλη θλίψη, για όσους πονούν, φοβούνται, υποφέρουν και είναι απελπισμένοι είναι πολύ βοηθητικό σαν φάρμακο: διώχνει τις έγνοιες, παίρνει το βάρος του μυαλού τους και το αδειάζει μέσα σε μια στιγμή. Αλλιώς, λέει ο Πλούταρχος,η μουσική τρελαίνει περισσότερο απ’ όσο το κρασί, τρελαίνει κάποιους και τους κάνει τίγρεις, όπως το κέρας του Αστόλφου στον Αριόστο ή το χρυσό ραβδί του Ερμή στον Όμηρο, που έκανε άλλους να ξυπνούν και άλλους να κοιμούνται και έχει διάφορες ικανότητες. Σωστά προείπε ο Θεόφραστος ότι η μουσική ή προκαλεί ή μετριάζει τις αρρώστιες.
Η ΑΝΑΤΟΜΙΑ ΤΗΣ ΜΕΛΑΓΧΟΛΙΑΣ. ΤΟΜΟΣ II:Η ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΤΗΣ ΜΕΛΑΓΧΟΛΙΑΣ.
ΡΟΜΠΕΡΤ ΜΠΕΡΤΟΝ.
το πεύκο έφερε αντάμα τη φίλη του τη βαλανιδιά.
Ο Αρίων έκανε τα ψάρια να τον ακολουθούν,που, όπως βεβαιώνει και η κοινή εμπειρία, αγγίζονται πολύ από τη μουσική. Όλα τα ωδικά πτηνά βρίσκουν σ’ αυτήν μεγάλη απόλαυση, και πιο πολύ τα αηδόνια, αν πρέπει να πιστέψουμε τον Καλκανίνι και ανάμεσα σε άλλα οι μέλισσες, που, ακόμα κι αν πετάνε μακριά, όταν κάποιο κουδούνισμα ακουστεί, βραδύνοντας μένουν πιο πίσω. Τα αρσενικά ελάφια, οι ελαφίνες, τα άλογα,τα σκυλιά, οι αρκούδες έλκονται ιδιαίτερα και οι ελέφαντες, προσθέτει ο Αγκρίπα. Στη Λυδία, στη μέση κάποιας λίμνης, υπάρχουν κάτι πλωτά νησάκια (αν θέλεις,το πιστεύεις) που, αν ακούσουν μουσική, λικνίζονται.
Αλλά, αφήνοντας τους αίνους και τους πανηγυρικούς για τη θεόπνευστη μουσική, θα περιοριστώ στο θέμα μου: εκτός από την εξαιρετική της δύναμη να διώχνει πολλές άλλες αρρώστιες,είναι φάρμακο δραστικό για την απελπισία και τη μελαγχολία και κάνει πέρα ακόμα και τον διάβολο. Ο Κάνος, Ρόδιος αυλητής που βρίσκουμε στον Φιλόστρατο, όταν ο Απόλλωνας έδειξε περιέργεια να μάθει τι ήταν ικανός να κάνει με τον αυλό του, απάντησε ότι μπορούσε να δώσει σε κάποιον μελαγχολικό χαρά και να προσφέρει ακόμη μεγαλύτερη σε όποιον ήταν χαρούμενος, να κάνει τον ερωτευμένο να είναι πιο ερωτευμένος, τον ευλαβή ευλαβέστερο. Ο Θηβαίος Ισμηνίας και ο Κένταυρος Χείρων λέγεται ότι μόνο δια της μουσικής θεράπευσαν και αυτήν και άλλες πολλές αρρώστιες όπως γιατρεύονται και σήμερα όσοι, λέει ο Μποντέν, δεινοπαθούν με τον τρελοχορό του Αγίου Βίτου. Ο μουσικός Τιμόθεος έκανε τον Αλέξανδρο να παρατάει το φαί και να αναπηδά (όπως στην ιστορία με τον Καλόγερο και το Παιδί) γι’ αυτό και ο Αυγουστίνος εξαίρει τον Τιμόθεο. Ποιος δεν γνωρίζει ότι η άρπα του Δαβίδ έδιωξε τα δαιμόνια από τον βασιλιά Σαούλ; Και ο Ελισαίος, όταν τον πίεσαν οι φορτικοί εκείνοι βασιλείς, φώναξε έναν πλανόδιο μουσικό, κι όταν εκείνος έπαιζε,τον άγγιξε το χέρι του Κυρίου. Ο Κηνσωρίνος αναφέρει πως ο Ασκληπιάδης ο γιατρόςβοήθησε με αυτό τον τρόπο πολλούς που είχαν λωλαθεί, μυαλά που είχε σαλέψει η φρενίτιδα. Ο Φέλντε δίνει πλήθος παραδείγματα: πως ο Κλεινίας και ο Εμπεδοκλής γιάτρεψαν κάποιους που είχαν βαριάς μορφής μελαγχολία και κάποιους που είχαν τρελαθεί με τη βοήθεια της μουσικής.Και επειδή η μουσική διαθέτει αυτές τις εξαίσιες ικανότητες, ίσως γι’ αυτό ο Όμηρος παρουσιάζει τον Φήμιο να παίζει και τις Μούσες να τραγουδούν στα θεϊκά συμπόσια. Ο Αριστοτέλης και ο Πλάτωνας την έχουν σε μεγάλη εκτίμηση, όπως και όλοι οι πολιτειολόγοι. Οι Έλληνες και οι Ρωμαίοι αγλάισαν τη μουσική, ορίζοντάς την ως μια από τις ελευθέριες μαθήσεις, αν και στις μέρες μας έχει εμπορευματοποιηθεί. Όλες οι πολιτείες την αποδέχονται, ο Γναίος Μάνλιος Βούλσων (όπως αναφέρει ο Λίβιος) έφερε πρώτος από την Ασία στη Ρώμη ψάλτριες, σαμβυκίστριες, γελωτοποιούς και κάθε είδους μουσική για τις γιορτές τους. Ηγεμόνες και αυτοκράτορες και πρόσωπα ισχυρά τη συντηρούν και την υποστηρίζουν στις αυλές τους, χωρίς μουσική δεν κάνεις κέφι. Ο Σερ Τόμας Μόρ, στην απόλυτα ουτοπική κοινότητά του, επιτρέπει τη μουσική ως συνοδεία σε κάθε γεύμα, και μάλιστα καθ’όλη τη διάρκεια, σε κάθε κατηγορία ανθρώπων. Για τον Επίκτητο, ένα βουβό τραπέζι είναι κανονικό παχνί, ένα τραπέζι που παίζουν μουσικοί είναι ρουμπίνι δεμένο σε μαλαματένιο δαχτυλίδι και όπως είναι η σμαραγδένια σφραγιδόπετρα που είναι δεμένη σε χρυσό, το ίδιο είναι και η μελωδία σε ένα ωραίο τραπέζι. Ο Λουδοβίκος ΙΑ’, όταν προσκάλεσε τον Εδουάρδο Δ’ στο Παρίσι, του μήνυσε ότι στο κύριο μέρος της διασκέδασής του θα άκουγε γλυκές φωνές παιδιών, ιωνικούς και λυδικούς σκοπούς, εξαίσια μουσική, θα είχε …, ενώ συμπλήρωνε ότι εξομολογητής του ήταν ο καρδινάλιος της Βουρβώνης, επιχείρημα σφόδρα πειστικό, ιδίως για έναν φιλήδονο άνθρωπο. Ο Λουκιανός, στο έργο του για το χορό, δεν ντρέπεται να ομολογεί ότι έβρισκε άπειρη ευχαρίστηση στο τραγούδι,στο χορό, στη μουσική, στη συντροφιά των γυναικών και σε παρόμοιες απολαύσεις: και μόνο αν τους άκουγες (λέει)να παίζουν μουσική και να χορεύουν, ξέρω πως θα σε ευχαριστούσε τόσο, που θα έμπαινες κι εσύ παρέα στο χορό και σίγουρα θα είχες μαγευτεί. Και ο Σκάλιγκερ προσφυώς ομολογεί: Γοητεύομαι απέραντα από τη μουσική και βλέπω με ξεχωριστή ευχαρίστηση τον κόσμο να χορεύει, αιχμαλωτίζομαι και σαγηνεύομαι από τη χάρη και την κομψότητα των ωραίων γυναικών, και είναι χαρά μου και μόνο να κάθομαι στη μέση, χωρίς να κάνω τίποτα. Ποιος νέος δεν το νιώθει; Και είναι κάτι που αποδέχονται και βοηθά πολύ τους περισσότερους και προπαντός εκείνον που υποφέρει από μελαγχολία, αρκεί πάντα η αρρώστια του να μην έχει την αρχική αιτία της εκεί και να μην αφορά κάποιον ανόητο ερωτόληπτο και ονειροπαρμένο,που όλη τη μέρα χοροπηδά αλλόφρων και το μυαλό του είναι στα ζίγκ, σε μαδριγάλια και σονέτα, για να υμνεί την αγαπητικιά του. Σε τέτοιες περιπτώσεις η μουσική είναι πολύ επικίνδυνη, όπως η σπιρουνιά σε αχαλίνωτο άλογο, που θα το κάνει να τρέξει στα τυφλά και να κοπεί η ανάσα του,γιατί η μουσική είναι φυτίλι του ερώτα,μαγεύει, όπως πιστεύει ο Μένανδρος, και όποιον έχει αυτού του είδους τη μελαγχολία μπορεί να τον τρελάνει, αφού ακόμα και μετά από μια εβδομάδα τα ζίγκ και τα χόρν-πάιπ, δεν ξεκολλούν από τα αυτιά του. Ο Πλάτωνας, γι’ αυτό, απαγορεύει τη μουσική και το κρασί σε όλους τους νέους, γιατί οι περισσότεροι είναι ερωτοπαθείς, για να μην πέσει η μια φωτιά πάνω στην άλλη.Πολλοί μελαγχολούν ακούγοντας μουσική, αλλά η μελαγχολία που προκαλεί είναι ηδονική,γι’ αυτό και για όσους έχουν μεγάλη θλίψη, για όσους πονούν, φοβούνται, υποφέρουν και είναι απελπισμένοι είναι πολύ βοηθητικό σαν φάρμακο: διώχνει τις έγνοιες, παίρνει το βάρος του μυαλού τους και το αδειάζει μέσα σε μια στιγμή. Αλλιώς, λέει ο Πλούταρχος,η μουσική τρελαίνει περισσότερο απ’ όσο το κρασί, τρελαίνει κάποιους και τους κάνει τίγρεις, όπως το κέρας του Αστόλφου στον Αριόστο ή το χρυσό ραβδί του Ερμή στον Όμηρο, που έκανε άλλους να ξυπνούν και άλλους να κοιμούνται και έχει διάφορες ικανότητες. Σωστά προείπε ο Θεόφραστος ότι η μουσική ή προκαλεί ή μετριάζει τις αρρώστιες.
Η ΑΝΑΤΟΜΙΑ ΤΗΣ ΜΕΛΑΓΧΟΛΙΑΣ. ΤΟΜΟΣ II:Η ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΤΗΣ ΜΕΛΑΓΧΟΛΙΑΣ.
ΡΟΜΠΕΡΤ ΜΠΕΡΤΟΝ.